نظافتچی روزمزد در تهران

نظافتچی روزمزد در تهران: روایتی از زندگی در حاشیهی شهرِ بیوقفه
تهران، شهری که هرگز نمیخوابد. از اولین نور صبح تا پاسی از نیمهشب، خیابانهایش مملو از حرکت، سر و صدا، و زندگی است. در این میان، افرادی هستند که در سایههای این کلانشهر پرجنبوجوش، بیآنکه دیده شوند، چرخهای زندگی را به حرکت درمیآورند. نظافتچیهای روزمزد، قشر گمنامی که هر روز با جارو و سطل به دست، به جنگِ غبار و آشفتگی میروند تا چهرهی شهر را تمیز نگه دارند. زندگی آنها روایتی است از رنج، امید، و مقاومت در شهری که گاه حتی فرصتی برای نفس کشیدن به آنها نمیدهد.

فصل اول: سپیدهدمی که هر روز تکرار میشود

ساعت ۵ صبح است. صدای اذان از مسجد محله در فضای ساکت کوچه پیچیده، اما “عباس” پیش از آنکه اذان آغاز شود، بیدار شده است. او یکی از صدها نظافتچی روزمزدی است که روزشان را ساعت ۴ صبح، با چای داغ و نان خشکیدهی باقیمانده از شب قبل آغاز میکنند. خانهی عباس یک اتاق ۱۲ متری در حاشیهی شهرک اکباتان است؛ جایی که بسیاری از کارگران مهاجر افغان و ایرانیان کمدرآمد در آن زندگی میکنند. پس از نماز، کیسهی ابزارش را برمیدارد: چند دستکهی جارو، تی، دستمالهای کهنه، و بطریهای پلاستیکی پر از مواد شویندهی ارزانقیمت.

سوار بر ونهای فرسودهای میشود که هر صبح کارگران را به نقاط مختلف تهران میبرند. امروز مقصدش محلهی ثروتمندنداز در شمال تهران است. در راه، از پنجره به ساختمانهای سر به فلک کشیده خیره میشود؛ همانجا که پنجرههای براقشان رو به خیابانهای پاکیزه باز میشود. عباس میداند که تمیزی آن پنجرهها و پیادهروها، حاصل کار دستان خستهای مثل خود اوست، اما کمتر کسی به این موضوع فکر میکند.

فصل دوم: نبرد روزانه با غبار و بیتوجهی

ساعت ۷ صبح، عباس مقابل یک مجتمع لوکس آپارتمانی ایستاده است. نگهبان با بیاعتنایی گذرنامهی او را بررسی میکند و پس از گرفتن اثر انگشت، اجازهی ورود میدهد. امروز باید راهپلههای ۲۰ طبقه را تمیز کند، شیشههای آسانسور را برق بیندازد، و زبالههای طبقات را جمعآوری کند. هر طبقه سه واحد دارد و ساکنانش اغلب متوجه عباس نمیشوند، مگر زمانی که اشتباهی کند یا سطل زباله دیر خالی شده باشد.

بین طبقهی هشتم و نهم، زن جوانی با چهرهای عصبانی از او میپرسد چرا هنوز آشغالهای دیروز جلوی در است. عباس عذرخواهی میکند، اما توضیح نمیدهد که دیروز همکارش که مسئول آن طبقه بود، به دلیل تب شدید نیامده بود. حقوق روزمزد او (حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تومان در روز) آنقدر نیست که بتواند از دستمزدش برای درمان همکارش کمک کند.

ساعت ۱۰ صبح، در حالی که مشغول شستن حیاط است، مردی مُرفه با ماشینی گرانقیمت از کنارش رد میشود. آب پاشیده شده از شلنگ به لباس عباس میخورد، اما مرد حتی سرش را برنمیگرداند. عباس به یاد پسرش میافتد که هفتهی پیش گفت: «بابا، چرا تو همیشه بوی مایع ظرفشویی میدهی؟»

فصل سوم: زیر سایهی تورم و ناامنی

استراحت ناهار عباس، ۲۰ دقیقه روی پلههای پارکینگ است. نان لواش و پنیر کهنهی همراه خود را میخورد و اخبار رادیو را گوش میدهد: «نرخ تورم به ۴۵ درصد رسید… افزایش قیمت مواد شوینده تا ۷۰ درصد…». دستمزد او اما در سه سال گذشته تنها ۳۰ درصد افزایش یافته است. حالا هر ماه باید ۵۰۰ هزار تومان از درآمدش را برای اجارهی اتاقش بپردازد، و باقی پول به زحمت کفاف غذا و هزینههای مدرسهی پسرش را میدهد.

ناامنی شغلی، بخش دیگری از کابوس روزمرهی اوست. اگر روزی بیمار شود یا ون حمل کارگران به موقع نرسد، نه تنها دستمزدی دریافت نمیکند، بلکه ممکن است برای همیشه از لیست کارگران حذف شود. ماه پیش، دوستش “حسین” پس از سالها کار در یک ساختمان اداری، به دلیل اعتراض به دستمزد کم، اخراج شد. حالا حسین دستفروشی میکند، اما عباس میترسد همین شغل اندکش را هم از دست بدهد.

فصل چهارم: انسانیت در میان فراموشی

اما در این میان، گاه نورهای کوچکی وجود دارد. هفتهی گذشته، زنی سالخورده در یکی از واحدها، وقتی دید عباس در سرمای زمستان بدون دستکش مشغول شستن حیاط است، برایش یک جفت دستکش نو و یک ظرف غذای گرم فرستاد. یا پسر بچهای در طبقهی پنجم که هر بار عباس را میبیند، برایش آبمیوه میآورد. این لحظات به عباس یادآوری میکند که انسانیت هنوز در جایی از این شهر شلوغ زنده است.

با این حال، این مهربانیها گذرا هستند. پایان روز کاری عباس، ساعت ۴ بعدازظهر است. پس از تحویل کار به سرایدار، دستمزد نقدیاش را میگیرد و به سمت ایستگاه مترو میرود. در راه، از کنار ویترین مغازههایی رد میشود که قیمت یک جفت کفش در آنها معادل دستمزد یک ماه اوست. گاهی به این فکر میکند که آیا پسرش روزی сможد در یکی از همین مغازهها کار کند؟ یا شاید مهندس شود؟ آرزوهایی که به قول خودش «مثل بادکنک هستند؛ زیبا، اما هر لحظه ممکن است بترکند.»

فصل پنجم: شب، زمانی برای زیستن

شب در اتاق کوچکش، تلویزیون دستدومش را روشن میکند. اخبار از پروژههای عظیم شهری مثل «تهرانِ هوشمند» میگوید، اما او نمیداند این پروژهها چه تأثیری بر زندگی او خواهند داشت. همسرش، مرضیه، که در خانهی همسایهها نظافت میکند، از افزایش قیمت مرغ میگوید و از اینکه پسرشان به اردوی مدرسه نرفته، چون هزینهی آن معادل دو روز دستمزدشان بوده است.

عباس خسته است، اما قبل از خواب، قرآن کوچکش را باز میکند. او که سواد زیادی ندارد، آیات را از بر میخواند: «وَ مَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا…». باور دارد که روزی وضعیت بهتر خواهد شد. شاید پسرش بتواند درس بخواند، شاید دولت روزی به فکر کارگران بیفتد، یا شاید مهاجرت به شهری کوچکتر… اما فردا دوباره باید ساعت ۴ صبح بیدار شود.

پایان سخن: آنها که شهر را میسازند، اما در حاشیه میمانند

زندگی نظافتچیهای روزمزد در تهران، تصویری است از نابرابری که در پسِ ظاهر مدرن شهر پنهان شده است. آنها هر روز چهرهی تهران را تمیز میکنند، اما خود در حاشیهی اقتصادی، اجتماعی و حتی جغرافیایی شهر زندگی میکنند. در دنیایی که دستمزدشان به اندازهی هزینههای یک شام خانوادگی در رستورانهای شمال شهر است، مقاومتشان نه یک انتخاب، که ضرورتی برای بقاست.

شاید روزی تهران به جای برجهای بلند، برای مردمانی مثل عباس هم جایی داشته باشد. تا آن روز، آنها همچنان در سکوت، شهر را تمیز میکنند و آرزوهایشان را در کیسههای زبالهی همان ساختمانهای لوکس دفن میکنند.